Bulgaristan’da Ekonomik ve mali kriz, devlet kurumlarının kötü durumu, rüşvet, dolandırıcılık, hırsızlık gibi yasa dışı olaylar konusunda Başbakan Boyko Borısov ile Başsavcı İvan Geşev’e karşı gelişen tepkiler 2020’de halkın sokağa dökülmesine sebep olmuştu. Hükümete karşı olan Cumhurbaşkanı Rumen Radev’in de desteklediği Bulgaristan Halkı, yolsuzluk ve mafya ile işbirliği gibi ağır suçlarla itham ettiği ve istifaya zorladığı Borisov hükümeti’nin yerine yeni bir hükümet kurabilmek için 2021 yılı içinde üçüncü defa seçime gitti.

Bulgaristan’da yaşanan siyasi kriz nedeniyle 4 Nisan ve 11 Temmuz 2021’de yapılan önceki iki parlamento seçiminden sonra 14 Kasım 2021’de Cumhurbaşkanlığı ile milletvekili seçiminin birleştirildiği erken genel seçim sonucunda, 7 siyasi parti ve ittifak yüzde 4 seçim barajını aşarak 240 üyeli parlamentoya girmeyi başardı. İlk tura katılım oranının yüzde 40,23 düzeyinde kaldı. Cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turunda Rumen RADEV oyların üçte ikisini alarak yeniden Cumhurbaşkanı seçildi.

Türkiye’de yaşayan çifte vatandaş statüsündeki Bulgaristan göçmenleri için 14 Kasım 2021 seçimlerinde 58 merkezde 126 sandık kurulurken, Bulgaristan’da 13 bin 200, yurt dışında ise 67 ülkede 750 seçim merkezinde oy kullanıldı ve (HÖH-DPS), 34 milletvekiliyle 3. Parti oldu.

Bulgaristan’da 4 Nisan 2021’de yapılan parlamento seçimi sonrası 240 kişilik parlamentoda Müstafi Başbakan Boyko Borisov’un lideri olduğu 75 kişilik grubu bulunan Bulgaristan’ın Avrupalı Gelişimi İçin Yurttaşlar (GERB) partisinin kabine kurma girişimi parlamentodaki diğer tüm partiler tarafından boykot edilmişti.  11 Temmuz 2021seçimlerinde (GERB) partisi oyların yüzde 23,51 ile parlamentoda 63 sandalye sahibi olarak ikinci büyük güç konumundaydı.

4 Nisan 2021’de yapılan seçimde Şovmen Slavi Trifonov’ın kurduğu ve parlamentoda 51 üyeli grubu olan Böyle Bir Halk Var (İTN) partisi de “güvenoyu almasını sağlayacak destek bulamayacağı gerekçesiyle” kendisine verilen kabine kurma görevini iade etti. Daha sonra 11 Temmuz 2021’de tekrarlanan erken genel seçimde Böyle Bir Halk Var (İTN) partisi yüzde 24,08 oranında oy alarak birinci sırada tamamlamıştı.

Cumhurbaşkanı Rumen Radev’in hükümeti kurma görevi verdiği 43 milletvekili olan BSP’nin lideri Korneliya Ninova, partisinin, parlamentodaki ikinci büyük parti “Böyle Bir Halk Var”dan destek göremediğini ve kabine kurmaktan vazgeçme kararı aldığını belirterek görevi iade etmişti.

* Üyelerinin çoğunluğunu Türk ve Müslümanların oluşturduğu Hak ve Özgürlükler Hareketi (HÖH-DPS) yüzde 12.9 oyla milletvekili sayısını 29’dan 34’e yükseltirken parlamentoda sandalye sayısında 5. sıradan 3. sıraya yükseldi. HÖH bir önceki seçimde yüzde 10.71 oy almıştı. Partinin aldığı 315 bin oyun, 82 bini Türkiye’deki seçmenler tarafından kullanıldı. Ülkede yaşanan siyasi kriz nedeniyle 2021 yılında yapılan diğer iki seçimde, Türkiye’den gelen oylar bunun çok altındaydı. Türklerin Bulgaristan siyasetindeki temsilcisi olarak değerlendirilen HÖH Parlamentonun yanı sıra yerel yönetimlerde de 100’den fazla belediye başkanlığına sahip.

*Cumhurbaşkanı Rumen Radev’in teknokratlar hükümetinden ayrılan Ekonomi Bakanı Kiril Petkov ve Maliye Bakanı Asen Vasilev’in kurduğu DEĞİŞİME DEVAM (PP) PARTİSİ oyların yüzde 25.7’sini alarak parlamentoda 67 sandalye kazandı ve hükümet kurma hakkını elde etti. Eylülde kurulan partinin ilk kez katıldığı seçimlerden birinci sırada çıkması sürpriz olarak dikkatleri çekti.

*Eski Başbakan Boyko Borisov’un lideri olduğu Bulgaristan’ın Avrupalı Gelişimi İçin Yurttaşlar (GERB) Partisi oyların yüzde 22.8’iyle 59 milletvekilinden oluşan bir gruba sahip olacak. 11 Temmuz’da yapılan bir önceki erken genel seçimlerde GERB, yüzde 23.51 oyla 63 milletvekiline sahip olmuştu.

*Eski geçici hükümette ekonomi ve maliye bakanı görevlerinde bulunan parlamento seçimlerini kazanan yeni Değişime Devam Ediyoruz Partisi Eş Başkanları Kiril Petkov ve Asen Vailev, hükümet kurmak için şimdiden kolları sıvadıklarını ve Rumen Radev ile çalışmaya devam edeceklerini duyurdular. Başbakan olması beklenen Petkov, “Bugün değişime gerçekten birlikte devam edeceğimize inanıyoruz. Biz bu Devlet Başkanı ile çalışmaya hazırız, onun nasıl çalıştığını biliyoruz, Bulgaristan’ı her şeyin üstünde tuttuğunu biliyoruz. Böylece hükümet kurmak için kolları sıvadık. Yapacak çok işimiz var ama birlikte başaracağız” diye kaydetti.

*Radev’i ikinci dönem için Cumhurbaşkanı adaylığını destekleyen Bulgaristan İçin BSP İttifakı Başkanı Kornelia Ninova, “Çarpıcı oranda oy farkıyla Cumhurbaşkanlığı ve Cumhurbaşkanı Yardımcılığı seçimlerini kazanan Rumen Radev ve İliana Yotova ikilisini tebrik ederiz. Onlara oy veren sosyalistleri de tebrik ederiz” dedi. Ayrıca hükümet kurma müzakerelerine devam etmeye hazır olduklarını açıkladı.

*Rusya yanlısı eski Komünist Parti’nin mirasını üstlenen Bulgaristan Sosyalist Partisi (BSP) yüzde 10.3 oyla parlamentoda 27 milletvekiline sahip olacak. Son seçimde büyük destek kaybına uğrayan BSP, temmuzdaki seçimde yüzde 13.9 oyla 36 milletvekilliği kazanmıştı.

*Bir öncesi seçimde yüzde 24.08 ile 65 milletvekili kazanıp, parlamentonun en büyük gücü olmayı başaran popülist şovmen Slavi Trifonov’un kurduğu Böyle Bir Halk Var (İTN) Partisi bu kez yüzde 9.5 ile parlamentoda 25 kişilik bir gruba sahip olacak.

*Sağ kesimden Demokratik Bulgaristan (DB) Partisi yüzde 6.3 ile 16 sandalye kazandı. DB bir önceki seçimde yüzde 12.64 ile 34 milletvekili çıkarmıştı.

*Rusya yanlısı ve aşı karşıtı Yeniden Doğuş Partisi yüzde 4.9 ve 13 sandalyeyle parlamentoda en küçük gruba sahip olacak. Parti bir önceki erken genel seçimlerde yüzde 3 ile barajı aşamamıştı.

*Seçimde büyük oy kaybı yaşayan DB lideri Hristo İvanov ve BSP lideri Korneliya Ninova ile seçim barajı aşamayan ırkçı VMRO partisinin lideri Krasimir Karakaçanov partilerinin başarısızlıklarının sorumluluğunu alarak görevlerinden istifa etti.

*Bu arada Değişime Devam (PP) partisi, koalisyon müzakerelerine BSP ile başlayacağını duyurdu. PP lideri Kiril Petkov, koalisyon müzakerelerinde GERB ve HÖH partileriyle hiçbir diyalog kurmayacaklarını açıklamıştı.[1]

CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMİNDE,

Cumhurbaşkanı Radev ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı İliyana Yotova ikilisi, oyların yüzde 63,9’unu, Sofya Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Anastas Gercikov ve Albay Nevyana Miteva ikilisi de yüzde 33,1’ini aldı. Seçime katılanların yüzde 3’ü, “Kimseyi desteklemiyorum” seçeneğinden yana oy kullandı. Katılımın yüzde 40,23 olduğu ilk turda Radev-Yotova ikilisi oyların 49,42’sini, Gercikov-Miteva ikilisi 22,83’ünü almıştı. Bulgaristan’da 1989’da sona eren komünist rejim sonrası 2016’da yine iki turda yapılan 8. cumhurbaşkanlığı seçimini, Rumen Radev, oyların yüzde 59,4’ünü alarak ile kazanmıştı. Katılım oranı da yüzde 51,62 olmuştu.[2]

Bulgaristan’da 6 milyon 660 bin kayıtlı seçmenin düşük ilgisi nedeniyle sadece 2,5 milyon seçmen oy kullanırken, seçimdeki katılım oranı yüzde 33,7 düzeyinde kaldı. Türkiye’den ilk turda yaklaşık 90 bin oy gelirken, ikinci turda oy sayısı 23 bin dolaylarında oldu. [3]

Cumhurbaşkanı Rumen Radev, seçim sonrası “rekor düzeydeki” düşük katılımla ilgili yaptığı ilk yorumunda, bu yıl Cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turuyla beraber 4. kez sandık başına giden Bulgaristan vatandaşlarının seçimlere katılmaktan, manipüle edilmek ve yönetilen skandalları izlemekten yorulup usandığını söyledi.[4]

“Türk yanlısı” bir tavrı olmaması nedeniyle Bulgaristan Türkleri, üzerinde olumsuz  algıya sahip  Cumhurbaşkanı Rumen RADEV,  21.11.2021 tarihinde ikinci turu yapılan seçimi büyük çoğunlukla kazandıktan sonra aptığı açıklamada, “Halkımızın değişim, yolsuzluk, soygun ve kanunsuzluktan kurtulma, mafyayı iktidardan uzaklaştırma arzusunu açıkça ortaya koyan, eşi görülmemiş bir siyasi ay sona erdi” dedi.[5] Bugüne kadar HÖH’e mesafeli duran Türkiye Cumhurbaşkanının geçen yıl yapılan HÖH kongresine  ilk kez tebrik mesajı göndermesine,  tepki gösteren Bulgaristan  Cumhurbaşkanı Rumen Radev buna karşılık olarak, “Bu mesaj Bulgaristan siyasi hayatına müdahale isteğinin bir göstergesidir ve kabul edilemez” dedi.

Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde kendi adayını göstermeyip Radev’e karşı Prof.Dr. Anastas GERDJİKOV’u destekleyen GERB-SDS İttifakı, adayları GERDJİKOV’un insanları ayrıştırıcı değil yapıcı tezler ileri sürdüğünü” ifade etti.

Cumhurbaşkanlığı seçimini kaybeden Prof. Dr. Anastas GERDJİKOV, ikinci tur seçimlerin sona ermesinin ardından “Tüm devlet aygıtının Rumen Radev’in seçim kampanyası için çalıştığını, İçişleri Bakanının mevcut Cumhurbaşkanının Seçim Karargahı Sözcüsü gibi hareket ettiğini, Türkiye’den seçimlere yoğun katılım olacağını ve buradaki seçimleri anlamsız kılacağını söyleyerek imalarda bulunmaya bile cüret etti ama Türkiye’deki sandıkların boş kaldığını gördük” diye ekledi.

Bulgaristan İçişleri Bakanı Boyko Raşkov ise, yaptığı açıklamada, Türkiye’yi seçimlere müdahale ile suçladı.  Türkiye’nin Sofya Büyükelçisi de Dışişleri Bakanlığı’na çağrıldı ve “Türk kurumlarının propaganda faaliyetlerinden kaçınması gerekmektedir” denildi. Bu gelişme üzerine, Ankara da Bulgaristan Büyükelçisi’ni Dışişleri’ne çağırarak seçimlere karışıldığı iddiasını reddeden bir mesaj verdi.

Daha önce 2011 yılındaki Bulgaristan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Sali ŞABAN Cumhurbaşkanlığına aday olarak 50 bine yakın oy almıştı. Bu seçimde Hak ve Özgürlükler Hareketi (HÖH-DPS) lideri Mustafa KARADAYI’nın Cumhurbaşkanı adayı olması, Türk kökenli seçmenleri de motive etmiş ve katılımın artmasını sağlamıştır. HÖH lideri Karadayı’nın Cumhurbaşkanlığı seçiminde yüzde 10 oranında oy almasına karşın partisi, milletvekili seçiminde yüzde 13 oy aldı.

“Okullarda Türkçe ders halen zorunlu olarak okutulmayıp, seçmeli ders olması, seçmeli olduğu zaman da bazı yerlerde okul müdürlerinin sorun çıkardığını, dilekçeler bazen onaylanmayabildiğini söyleyen Bulgaristan Türkleri, 1989 öncesi zorla verilen Bulgarca isimlerin halen kütüklerinde yer almasından şikayetçi olarak, bu konularda 2021 yılı içinde tekrarlanan seçimde üçüncü parti durumuna gelen (HÖH-DPS) partisinden çözüm bekliyor.

Türkiye’deki iktidarın Bulgaristan Türklerini bölmekten mecburen vazgeçmesi olumlu olmuş, oyların tek adreste toplanmasını ve HÖH’ün beş sandalye daha fazla kazanmasına katkı sağlamıştır.

Süheyl ÇOBANOĞLU

RUBASAM Bşk. V.

[1] https://balkanhaber.blogspot.com/2021/11/bulgaristanda-yeni-parlamentoda.html

[2] https://www.aa.com.tr/tr/dunya/bulgaristanda-yapilan-cumhurbaskanligi-secimini-rumen-radev-kazandi/2426897

[3] https://www.aa.com.tr/tr/p/abonelik-talep-formu/1001

[4] https://www.aa.com.tr/tr/p/abonelik-talep-formu/1001