Türk halkının sesi ve soluğu olan türküler, Anadolu’nun aşkı, sevdası, aşı, taşı, toprağı ve bereketidir.Türkü Türk’ün her şeyidir, bu sebeple, türkülerimize sahip çıkmalıyız, türküler Türk halkının ölümsüz ve ölmeyecek eserleridir.

Millet olarak neşeyi, sevinci, kederi, acıyı ve elemi türkülerle dile getiririz, bu da bizim zengin kültürümüzün çok özel ve çok güzel bir özelliğidir. Türkü Türk’ün her şeydir konusunu on dokuz madde başlığı ile anlatmaya çalışacağım.Kısa hatırlatmalar yaparak ve gönlümüzde yeri olan türkülerin özel ve güzel sözlerine de  az – biraz değineceğim.

1- TÜRKÜ, TÜRK HALKININ  HER ANI ve ZAMANIDIR            

*Türkü Türk’ün günü, haftası, ayları, mevsimleri ve yıllarıdır. Gecesi, gündüzü, sabahı, akşamı ve seher vaktidir.

* Geç ve erken kavramı, geçen ve geçmeyen zamanı, saniyesi, dakikası, saatleridir .

*Ayın on dörtleridir, ay başıdır, takvimidir, baharı, ilk baharı, sonbaharı ve ikinci baharıdır.

* Güneş, ay, dünya, uzay, gökyüzü, sema, feza, gök ve yıldızlar, samanyolu, akşam yıldızı, sabah yıldızı, bazen kuyruklu bir yıldızdır .

* Güneşin doğuşu ve batışı, ayın doğuşu, ay ışığı, mehtap, yakamoz, yeni ay, hilal, dolunaydır. Geçmişi, mazisi, geleceği, atisi, ezeli, ebedi ve  ebediyetidir.

*Gece, gece kirpikli kadın, geçmiyor günler, haftalar, mevsimler yıllar, geçen cuma gelecektin aylar oldu gelmedin, akşam oldu hüzünlendim …, akşamın olduğu yerde, gruba karşı, geceler yarim oldu …

*Yalan dünya, kavanoz dipli dünya, arş , arş-ı ala, yedi kat gök, yedi kat yerin dibi, bu gün ayın on dördü kız saçını kim ördü, ördüyse yarim ördü ay karanlık kim gördü, mesela saat onda buluşalım Kordon’da der gibi geldi bana, on ikiye on kala beni biraz oyala , bir şarkısın sen ömür boyu sürecek,

2- COĞRAFYAMIZIN HAVA DURUMU  ve METEOROLOJİK  OLAYLARDIR

*Yel, rüzgar, fırtına, bora, poyraz, karayel, lodos, seher yeli, meltem, imbat, bulut, karabulut ,

*Kar, tipi, buz, yağmur, dolu, sağanak, çakan şimşek, düşen yıldırım, çiğ , kırağı, ayaz, soğuk, sıcak , ılık ve serin, yağan yağmur, nisan yağmuru kadar kısasüren hayatımız,

* Çiseleyen ve şakır şakır yağan, bazen de bardaktan boşanırcasına yağan yağmur, lapa lapa yağan kar, ılgıt ılgıt esen yel, yar oturmuş yele karşı, buğulu gözler,

* Kurt puslu havayı sever, havada bulut yok bu ne dumandır, yar oturmuş yele karşı, ince ince bir kar yağar fakirlerin üstüne, Edremit’in bağına duman çökmüş dağına, dağları duman bürüdü, içime su serpildi, beni köyümün yağmurlarında yıkasınlar…

3- SU ve İÇECEKTİR

* Dere, çay, ırmak, nehir, çeşme, pınar, kaynak, oluk oluk akan su, şarıl şarıl akan dereler, şelale ve  çağlayanlar, azgın sular, seller, su başı, göz yaşı, gözün çeşmesi, yudum yudum içmek,

* Göl, deniz – derya, okyanus ve umman, denizin dibi,  değirmenin bendi, anamın ak sütü, emmek, süt yoğurt, ayran, su , çay, kahve , suya giden yar, su destisi,  güğüm, tas, çeşme, pınar, kuyu, avuç avuç

* Kana kana su içmek, bir kaşık su, senin suyun ısındı, eline su dökememek, susadım, susuzum, helal süt emmek, votka, rakı ve şarap, gülsuyu, sirke, üzüm suyu, hoşaf …vb. içmek,

* Cigaramın dumanı, tütün sarar sanki kendi içer gibi, bir kayadan duman duman on yedi metre atlayan dağ kokusu ile yüklü su, mavi su, ak köpüklü su, Sütüven şelalesi, akması tel tel ince saç düştüğü yerde üç kulaç… Tuna nehri akmam diyor, şu Fırat’ın suyu akar serindir,

* Evlerinin önü kuyu, uyu sevdiğim uyu, nisan yağmuru kadar kısa süren hayatımız, kazdım kazdım kum çıktı, dere geliyor dere kumunu sere sere, sütün köpüğünü yar yar yere taşırdım, kahvenin telvelisi güzelin cilvelisi, çay benim çeşme benim yaramı deşme benim

* Kadifeli gelin çaydan mı geçtin yanakların al al olmuş konyak mı içtin, ne çabuk sarhoş oldun içtiğin üzüm suyu.., Çarşamba’yı sel aldı bir yar sevdim el aldı…

4- DOĞAL ve SUNİ ARAZİ ARIZALARIDIR “YÜZEY ŞEKİLLERİDİR”

* Uçurum, yar, yol, boğaz, gedik, geçit, bel, boyun, çöl, tepe, dere, vadi, bağ ve bahçeler, düz ova…

* Kaf dağı, Kaz dağı, Ağrı dağı, Bey dağı, Maden dağı, İzmir’in dağları, Edremit’in dağı , Kırklar dağı, Beşparmak dağları, Angara’nın bağları büklüm büklüm yolları, terkide Sultan dağları,

* Tokat yolları taşlı, Kozak yolları taşlı, Sivas elleri, Evreşe yolları dar, burası Aspat değil Halil’im , aman Bitez yalısı, Gesi bağları, Tuna boyları, Denizli Acıpayam arası, Kütahya’nın pınarları , Bursa’nın ufak tefek hanları, Adana’nın yolları taştan, Adalar’dan bir yar gelir, Galata’ya varınca koptu kıyamet, Beyoğlu’nda gezersin, şu Dirmil’in … Ilgaz Anadolu’nu sen yüce bir dağısın,

* Estergon kalesi bre dilber aman subaşı durak , Karahisar kalesi, köprüler yaptırdım gelip geçmeye, köprüden geçti gelin, Balıkesir yolunda sepeti var kolunda, Bandırmalı güzelim al destiyi suya gel, Bodrumlular erken biçer ekini…Burası Muş’tur yolu yokuştur…giden gelmiyor acep ne iştir,

*Dırama köprüsü , kaleden – kaleye şahin uçurdum, geçti Bor’un pazarı sür eşeği Niğde’ye, kardeşlerim yolları bilse de gelse, bir of çeksem karşıki dağlar yıkılır benim ciğerime hançer sokulur , * Yarim İstanbul’ u mesken mi tuttun gördün güzelleri beni unuttun aman, yaylalar yaylalar, evlerinin önü boyalı direk, Denizli’nin horozları bellidir.. yaylalar yaylalar,. ,bayıra karşı yatır beni tırmala beni,

* Karayolu, demir yolu, deniz yolu, hava yolu araçları vardır, uçak, gemi, vapur, araba, taksi, kamyon tren, kara tren, makine, fayton, talika, atlı araba, aynalı körük, köprü , tünel, kapı, pencere, ateş -od, is  kurum – kömür – baca, duman, mum, kandil, fener, çıra, çırakman, mangal, tüten ve tütmeyen bacalar , uzun olur gemilerin direği yanık olur genç kızların yüreği…yaylanın çimenine kuzu yayılır kuzu

5 – SIĞINILACAK BİR LİMAN ve KUCAKTIR

*Yar koynu, ana kucağı, sarılacak boyun, ocağına düşmek, gurbet, sıla, körfez, koy , avlu, duvar dibi , dam, ahır, ağıl, kapı, pencere, eşik, beşik, oturulacak bir hasır, hanlar ve hamamlar, hancı

* Giyilecek bir çift çorap, kazan, kepçe, tencere, çanak, çömlek, desti, susak, suvat, yalak, bakır bakraç teneke, kova, şinik, urup, kile, dönüm, evlek, kilim, çöpten, keçe,  heybe, torba, çuval, ambar, döşek , yastık  – yatak – yorgan,  düğüm, ilmek -ilmek, perde, sevda yüklü kervanlar,

* Yar koynuna al beni, yüksek yüksek tepelere ev kurmasınlar, aşrı aşrı memlekete kız vermesinler , duvar dibi beklerim vay benim emeklerim dümbeleği çala çala yoruldu bileklerim,  karşı karşı dururken yüzüne hasret kaldım , daracık daracık sokaklar kızlar misket yuvarlar, ne bileyim ben senin cama geldiğini candan sevdiğini, körfezdeki üç beş güzel söyleşirler… , bir yastıkta kocamak

* Mardin kapı şen olur, Akpınar yapısına gün doğmuş kapısına, yolcuyu yolundan eyleyen  dilber, denizin dibinde Hatcem demirden evler, okyanus mu iki şehrin arası, kaç saatlik yol ki şunu şurası.

6 – AŞ – İŞ , EKMEK , EMEK ve ALIN TERİDİR

* Emek, el emeği, göz nuru, efor, alın teri, burçak burçak terlemek, bir dilim ekmek, bir avuç su,

* Ücret, yevmiye, imece, angarya, çıkı, çıkın, azık, nevale, rızık, nasip, saçını süpürge etmek , kollarını yastık, saçını yorgan yapmak, bir kaşık sıcak yemek, sıcak bir tas çorba

* Dokumak, örmek, dikmek, nakış işlemek, eğirmek, kireç tutmayan odalar, mektebin bacaları ,

* Tirit, tiridine banmak, bandıra -bandıra ye beni, kana – kana içmek, doyasıya yemek, karnı doymak , aç ve susuz kalmak, ölüyorum bir avuç su, tavukları pişirmişem, börekler açarım ben sana…

7 – KILIK – KIYAFET , TAVIR – HAREKET (FİZİKİ GÖRÜNÜŞTÜR)

* Saç, sakal, bıyık , saçlı, kel, saç teli, saçlarım yorgan, sırma saç, kakül, perçem, zülüf, kırkma,  kına yakmak , elleri kınalı , kaş , göz , sürme çekmek , rastık çekmek , allık sürmek , kirpik , yan bakış , gamze , bakış , yan bakış , kaş çatış ,

* Setre, ceket, potur, şalvar, gravat , mintan , fistan , entari , asiye , yelek , etek , cepken , başlık , şapka , fes , takke , çorap , eldiven , duvak , al duvak , şal , kaytan , uçkur , hamayil , ilvan ilvan , kaş -göz , el yüz , don , gömlek , moda , yakışmak,

* Göz rengi , yeşil , kahve , ela gözlü , çakır , yanak , dudak , gül meme , çevre , mendil , yemeni , yazma , yaşmak , üslük , ferace , çıkın , bohça , heybe , çuval  , ambar , darcık  , kundura , terlik , çarık nalın -takunya , pabuç , aynalı , armalı , altın yüzük , bilezik , küpe ,

* Kaş çatma, ünneme , haykırma ve çağırma , feryat figan bağırma , ye  kürküm ye , mendili oyaladım nina ninina , sarı kurdelem sarı , zeytin gözlüm sana meylim nedendir, ah bu şarkıların gözü kör olsun misk-i amber , turnayı gözünden vurmak , ela gözlü benli dilber , ak gerdanın altında Hatcem çiftedir benler, o kınalı parmaklarda o beyaz eller , kundurama kum doldu , ağlama yar ağlama anam mavi yazma bağlama , gece – gece kirpikli kadın , kirpiklerin ok gibi , karagözlüm efkarlanma gül gayri , dane dane benleri var…, gam vurur gamze deler , gam zedeler , gam vurur

8 – EĞİTİM – ÖĞRETİM  , DİN ve İMANDIR

* Okumak , yazmak , ezberlemek , öğrenmek , öğretmek , öğretmen , muallim , hoca , elif- be’dir .

* Din , iman , kuran , ezan , sela , tekbir, cuma namazı , kitap , melek , peygamber , dua – beddua , namaz – abdest , oruç , üvey,  güvey , övmek , methetmek , takdir etmek , ödül ve ödül vermek , dilemek, dile benden ne dilersen , gafil ne bilir neşveyü pür aşkı vefayı ,

* Bayram, bayram namazı , kurban , yuğmak -yıkamaktır, hamamdan çıkmaktır , ilaç , ölüm , çare ,

* Mezar taşı , kabir , kabir azabı , kıyamet  , helal – haram , zehir -zıkkım olmak , aşk şerbeti içmek ,

* Sabır – sebat etmek , selamete  çıkmak, yaradan , mevla , cümbür cemaat , cümle alem , el alem , yalvarmak , tekbir getirmek , selavat çekmek , şeytan , kör şeytan , bela,  püsküllü bela , lanet olası ,

* Mevlam sabırlar versin yarinden ayrılmışa , huriler çadır kurmuş cennetin ayağına ,

hoştur cilvesi ,sarmaya doyamadım o incecik belini , amin demek , sol cennetin ırmakları , sırat köprüsü , ahiret , öbür dünya , kara bahtım – kör talihim , yazı  – yazgı – alın yazısı , kader -kısmet  , nasip – nimet –  minnet etmek, felek , feleğin çarkından geçmek , feleğin çarkına çomak sokmak ,

arı kovanına çomak sokmak , kabuk bağlayan yarayı kaşımak , tüyü bitmemiş yetimin hakkı , kurda kuşa yem olmak , kul hakkı yemek -yememek , hac , hacı  , kabe , tanrı , rab , allah , cübbe , felsefe ,  nur , dilenci , avuç açmak , orta direk , yaraya merhem olmak , yaralı parmağa iş…mez  ,

* Yazam arzuhalimi de yare gönderem , mektup , son mektup , bu son mektup, yan basa – basa gitmek

* Bitlis’te beş minare, daha dün annemizin kollarında yaşarken  şimdi okullu olduk sınıfları doldurduk şükür , zikir , ömür , üryan ,cadı , melek , imam , cemaat, besmele ve süphanallah, selamün aleyküm ve aleyküm selam, şehit, şehadet, şüheda ,caminin müezziniyok içinin düzeni yok,

* Ölmek kaderde var bize ürküntü vermiyor lakin vatandan ayrılışın ızdırabı zor , gidenin her biri belli memnun ki yerinden çok seneler geçti dönen yok son seferinden ,  mahlede ölüm yok bu ne figandır ,

*Gelin ata binmiş ya nasip demiş , telli sazdır bunun adı ne ayet dinler ne kadı şeytan bunun neresinde,

9 – TARIM ve ZİRAATİR, EKİP BİÇMEDİR

* Ekin ekme, çift sürme, orak biçme, harman alma , tınaz çıkarma , susam silkeleme , bağ bozumu , nadasa bırakma , kavun , karpuz , mısır , bostan , darı , kelek , zeytin , limon – portakal , fındık , fıstık , ceviz , badem , kızılcık , erik , elma , armut , ayva , nar , dut , kiraz , incir , asma -üzüm , bağ -bahçe ,

* Tarla, mera, yulaf, arpa, buğday, saban, pulluk, çift sürmek, çapa, kazma, eyer, semer , küfe, çavdar , burçak, susam,  mercimek yonca , bulgur, domates, biber, patlıcan, fasulye, börülce, pırasa, turp, sarımsak, soğan, kırmızı buğday, ayrılmıyor çecinden, çıt çıt çıt çedene, arabamın tekeri, Çanakkale domatesi, Kırkağaç kavunu, Kayseri ve Kastamonu pastırması ,

* Kestane , meşe , gürgen , palamut , çam , ardıç ,çınar , akasya , kiraz , kızılcık , sarmaşık ,  telli kavak , kavak , selvi , çalı –  çırpı , çelik – çomak ,  o ağacın altı   , gül , karanfil , darçın , çemen , çimen , çiğdem , çiçek , nergis , menekşe , manolya , zambak , meşe , palamut , kestane ,

* Bahçelerde börülce oynar gelin görümce , bu fasulya yedibuçuk lira ,eydim söğüt dalını , erik dalı gevrektir amanın eymeye gelmez , kara üzüm habbesi , benim sadık yarim kara topraktır , şinik , urup , kile , dönüm , evlek , otomobil , araba , çifte ve arabaya koşmak  , atmacayı vurdular bir avuç darı için

* Ayva sarı nar sarı ayvaya konmuş arı , amanın kızlar ne zor imiş burçak yolması burçak tarlasında yar yar gelin olması , kızılcıklar oldumu selelere doldumu gönderdiğim çoraplar ayağına oldumu mendili eline mendil verdim eline kara kına yollamış yar benim ellerime  , ekin ektim gül bitti de dalında bülbül öttü , zeytin gözlüm sana meylim nedendir ,  hastahane önünde incir ağacı ,baştabip geliyor zehirden acı , karpuz kestim yiyen yok…

10 -RENK , MÜZİK  ve FOLKLORDUR

* Türkü yakmak , türkü çığırmak , ağıt yakmak , kırık hava , teke zortlatması , mani , türkü , şarkı , uzun hava , yol havası , kaya başı , oturak , bozlak , hoyrat , kafkas oyunu , çerkez oyunu , çifte telli , beyit atma , gazel okuma , kaside okuma ,

* Ak , kara , siyah , esmer , beyaz , kar gibi , pamuk gibi , alaca  , kır , boz  , kül rengi , soluk beniz  , sapsarı bir yüz , al – kırmızı , turuncu , sarı , limon sarısı ,  yeşil ,  mavi , mor , kahverengi , pembe  , turkuvaz , buğday benizli ,  mavi -mavi , yeşil -yeşil , anamın ak sütü gibi helal ,

* Gözleri fettan güzel  , gözleri fel fecir okumak , kına yakmak , zurnada peşrev olmaz ne çıkarsa bahtına , ıslık çalmak , düdük , maşa , zil , kaval , saz , telli saz , ut , çümbüş , keman , kemane , kanun kalarnet , def , davul , zurna , darbuka , dümbelek , çengi , hovarda , kostak , çapkın ,  aşüfte, yosma ,

* Horon , halay , zeybek , bengi , seymen , keklik oyunu , tamzara – üç ayak , delilo , misket oyunu , mastika , sepetçioğlu , harmandalı , karşılama , barana , bıçak oyunu , yandım ayşe, ata barı , Erzurum barı , çayda çıra , raks , dans , vals , twist ,  gelin ağlatması , alem havası , yandım Ayşe, arap oyunu , kara karımca oyunu, mavilim mavişelim tenhada buluşalım mavilim , karam, kara çingenem,  karafilli yaralı yar,

11 – GERÇEK HALK  EDEBİYATIDIR

* Ninni , ağıt , şarkı , türkü , mani  koşma , semai , varsağı , kırık hava , uzun hava , kaya başı , yol havası , oturak , bozlak , hoyrat , teke zortlatması, gönül kırmak , kalp kırmak , yürek yakmak , yere bakan yürek yakan ,

* Şiir, gazel, kaside, efe, seymen, yiğit, eşkiya, aynalı körük, yaylı araba, yakışmak, yakıştırmak, don gömlet, pazen, birman, ipek, nazilli basması, tamzara, güvende, karşılama, harmandalı, çifte telli , horon, halay, alem havası ,

* Leblebi koydum tasa , bir elinde bağlama kömür gözlüm ağlama ben buralı değilim bana gönül bağlama , unutturamaz seni hiç bir şey , beş on damga yemiş pula dönmüşsün , rüyalar gerçek olsa , dilinin altındaki baklayı çıkarmak , ucuz etin suyu kara olur , kızını dövmeyen dizini döver , kızını serbest bırakırsan ya davulcuya yada zurnacıya varır , çok muhabbet tez ayrılık getirir ,

* İşve , naz , cilve , civelek- civelek , faka basmak , ciğerini dağlamak , çırpınmak , dört gözle yol beklemek , çok naz aşık usandırır , karagözlüm efkarlanma gül gayri ibibikler öter ötmez ordayım , artık mum yakta ara sen benim gibisini , kim bilir belki yarın belki yarından da yakın ,Cemile’min gezdiği dağlar meşeli , gaydırı gubbak Cemilem nasıl nasıl edelim biz bu işi ünneg gelin Hoca Memişi  kadfifeden kesesi kahveden gelir sesi , ak üzüm asmasıyım Nazilli basmasıyım anne doktor getirme ben sevda hastasıyım , oylum oylum fidan boylum ,

* Cazgırın pehlivanları güreşe tutuşturması ve altta kaldım diye  yerinme üste geldim diye sevinme demesi …,  haydi bakalım ikisine de maaşallah , ramazan davulcularının attığı maniler , çarşı – pazar

* Masalların başlangıç ve bitişindeki  söz dizeleri ” bir varmış bir yokmuş evvel zaman içinde kalbur saman içinde , deve tellal iken pire berber iken ben annemin beşiğini tıngır mıngır sallar iken , az gitmişler uz gitmişler dere tepe düz gitmişler bir arpa boyu yol gitmişler , onlar ermiş muradına biz çıkalım kerevetine , misafir umduğunu değil bulduğunu yermiş , kan kusar ama kızılcık şerbeti içtim der , kol kırılır yen içinde kalır ,(sokak manicilerinin ve ramazan davulcularının manileri)…,

12- TÜRKÜLERDE MAKAM  SAHİBİ ve  HATIRI SAYILIR KİŞİLER VARDIR

* Bey , sultan , padişah , vezir , muhtar , kezir , postacı  , hakim  , müdür , muallim , öğretmen , çavuş , onbaşı , asker , zabit , paşa , gedikli , doktor , tabip , hekim , lokman hekim ,

* Bodrum Hakimi  , Bolu Beyi , terhis , teskere , nöbet , mola , dinlenme , potin , çizme , palaska , kasatura , bahriyeli , jandarma, piyade,  karargahlar, arabam daşa geldi, konağa paşa geldi, muallim , boynu gravatlı, yaşa Mustafa Kemal Paşa yaşa, Hoş gelişler ola,

* Osman ağa, aslan Mustafa, aman Eşref, Kerimoğlu, aman ormancı, Köroğlu

* Gazi Mustafa Kemal Paşa

* Ünü büyük Osman Paşa Plevne’den çıkmam diyor , Karacaoğlan , Pir Sultan Abdal , memik oğlan , yanık ömer , pala remzi , Sepetçioğlu , Aşık Veysel ,  kul -köle , ümmet , millet…

* Urfa’ya paşa geldi , ünnen gelin hoca Memiş’i , muhtarmı oldun Kezban yenge , gemilerde talim var bahriyeli yarim var , benim yarim candarmadır candarma , candarma çavuşuyam … , seyyah olup şu alemi gezerim ,  efelerin içinde Yörük Ali’yi seçtinmi , ak tolgalı beylerbeyi haykırdı ! ilerle … ,  katip arzuhalım yaz yare böyle , kır kalemi – kes cezamı yaşamayı neyleyim …

13 – EDEP – ADAP ,  AR – NAMUS , ŞAN  ve ŞEREF VARDIR

* Kuyruk sallanmaz, göz edilmez, işmar edilmez, işareten ganaram, harama uçkur çözülmez, ince hastalıktır, veremdir, lokman hekim dahil doktorlar çare bulamaz, ciğerler erir, yürekler dayanmaz , yürek parçalanır, yüzü gülmez, kaşlar çatıktır, kem gözle bakılmaz, ağıza alınmaz laf söylemek, el -etek çekmek, ununu elemek, eleğini asmak, yaraya tuz basmak…

* Delikli demir çıktı mertlik bozuldu, çakı gibi asker olmak, çivi gibi ,

* Namus belasına gardaş çektiğimiz dert bizim, karakolda doğru söyler mahkemede şaşar,  mapus yatmak, anne doktor getirme ben sevda hastasıyım, karakolda ayna var ayna var kız kolunda damga var, moriyede fosforlum ,

* Türk Bayrağı ve Sancağı’nın namusu, Türk Vatanı İstiklal ve Cumhuriyeti’nin korunması, vatan için ve bu değerler uğruna şehit olmak, değerlerimizi korumak, yardım sever ve misafirperver olmak.

14 – ZENGİN – FAKİR  ve YOKSULLAR VARDIR

* Ağalar, beyler, aslı yok yaylasında bin beşyüz koyunum var benim, gönlü zengin, para, pul, mangır , altın, gümüş, geçmez para, hanlar, hamamlar, saraylar, başlık parası, yüz görümlüğü, altın yüzük , bilezik, yavan ekmek , şan, şöhret, ün, çarşı -pazar, seksen şeftaliye pazar eyledim,

*  Garip , gariban , miskin  , seksen şeftaliye pazar eyledim , pazara kadar değil mezara kadar , sarı çizmeli mehmet ağa bir gün öder hesabı , mum , şamdan , tellal çağırtmak , nalıncı keseri gibi hep kendine doğru yontmak , azıcık aşım kaygısız başım , veresiye vermek , ödünç vermek , borç vermek garip garip ötme bülbül , beşyüz altın yedirdim bir ayda , parmağında yüzükler kolunda bilezikler  oy sana dolanayım oy oy Fadime nedir bu güzellikler , ayranı yok içmeye tahtırevan ile gider sı…. ,

15 – GERÇEKLER ve HAYALLER VARDIR

* Meşelidir engin dağlar meşeli, yumurtanın kulpu yok , gözlerimde uyku yok , mehtaba nedense Kalamıştan çıkılır çıkılacak başka yer yoktur ,  odam kireç tutmuyor kumunu sermeyince , Ordu’nun dereleri aksa yukarı aksa , dünya dönüyür sen ne dersen de , aklını peynir ekmekle yemek ,

* Sevinç , üzüntü , keder , elem , ızdırap , çile , coşku , sevda , gönül  yarası , hicran yarası , kader , kıvanç , müjde , hasret , sıla hasreti , veda , elveda , vuslat , kavuşma , hoş geldi  , hoş geldi sefa geldi

* Vefa , vefasız , merhamet , merhametsiz , zalim , zulum ,vicdan , vicdanlı , vicdansız , nazar ,

* Asker yolu beklemek , teskere almak , aşk , yar , sevgili , tatlı dil ,  nazar , naz , nazlı yar , gözümün feri , padişahın fermanı  , çırpınmak , kıran kırana , fizan , sükut , koku , tatma , duyma ,

* Aheste çek kürekleri mehtap uyanmasın , yangın var yangın var ben yanıyorum yetişin a dostlar tutuşuyorum , çıtı -çıtı , mini -mini , fındık kurdu , gönül borcu , karadır bu bahtım kara gönül kar etmiyor yare sen düşürdün beni dara ey baht, ey! baht ey! ,elmayı yüke goymak , ağzını büke goymak

* Türkü yakmak , türkü çığırmak , nina -nina , ninna , ninno , oy -oy , öf ülen öf , efem , haydi efeler , hey gidinin efesi , manda yuva yapmış söğüt dalına yavrusunu sinek kapmış gördünmü, solo yapmak,

* Arabaya taş koydum civanım ben bu yola baş koydum ,

* Türk çalar Türkmen oynar, Mağosa limanı limandır liman … kan kusa kusa , yan basa basa, sitem , gücenme , yerinme , yacanma , aş erme , özenme , çok özleme , özleme , göreceği gelmek , özledim … tenini tenini, her yerini ,

16 – MADENLER , PARA  ve SİLAH  VARDIR

* Altın , gümüş , bakır , kömür , zırnık , kurşun , demir – çelik , tunç , kireç , kalay , zümrüt , elmas, yakut , cevher , mücevher , gümüş kemer , safir , sedef , inci , mercan…çuvaldız, şiş, biz, sille,tokat

* Lira – kayma – kuruş – para – pul – para , gömü  – define , hazine , geçmez para …

* Mavzer , pistol ,  tabanca  , silah , top  – tüfek , saçma , kurşun , barut , bomba , şarapnel  , mayın , torpil , tetik ,  ok -yay , çakı  – bıçak , kama , pala , kosa , tırpan  , kazma  – kürek  , balta , keser , iğne

*Bülbülü altın kafese koymuşlar ah vatanım demiş , sizde bulunmazmı bir kurşun kalem  , parmağında yüzükler kolunda bilezikler , gümüş kemer ince bele dar gele dargele , ayağına giymiş sedef nalini , demirciler demir döver tunç olur…

17 – HER CİNS ve TÜR HAYVAN VARDIR

* At , kırat , manda , camız , inek , buzağı , dana , düve , koyun ve kuzu , inatçı keçi , koç ve teke , çoban , deve , kervan , ahu , ceylan , aslan , arı , kelebek , bülbül , serçe …

* Şahin , kartal , güvercin  , kelebek , çekirge , ördek , tavşan , kurbağa , kuş , baykuş ,  keklik , sülün , turna,  telli turna , kedi , köpek , it , civciv , horoz , ördek , suna , ceylan ( ahu , maral )  , kuzular ,

karga , tilki , çakal , aslan , kurt , ayı , balık , fare  , kıratın kişnemesi, meleşen koyun ve kuzular

* Eğer, semer , yular , kolan , palan , duşak , örük , sikke , pranga , boyunduruk , yılan , çıyan , börtü böcek , bit -pire  , sinek , karınca , yeşil kurbağa , İti an çomağı hazırla  , it iti ısırmaz , köpek b.k yemekten vazgeçmez , köpektir zevk alan seyyad -ı bi insafa hizmetten , Denizli’nin horozları bellidir,

* Kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez , tavşan pilavı , petekte arı gördüm ben bu gün yari gördüm , çam sakızı çoban armağanı , kovaladıkça kaçan ateş böceğimisin …

*Arap atı gibi sallar başını , Arap boyayı fazla bulunca, öküz altında buzağı aramak , turnayı gözünden vurmak , telgrafın tellerine kuşlarmı konar , telli turnam , yeşil başlı gövel ördek uçar gider göle karşı , iki keklik bir kayada ötüyor ötmede keklik derdim bana yetiyor…

* Horozumu kaçırdılar damdan dama uçurdular , suyuna da pilav pişirdiler geh bili bili bili bili bil çilli de horozum kayboldu , kuş kanadı divit olsa …,uçanda kuşlara malum olsun ben annemi özledim.

* Ulusun korkma nasıl böyle bir imanı boğar medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar , devlerin aşkı büyük olur , telefonun ucunda …

18- ANA, BABA, AKRABA, SEVEN ve SEVİLENLER, AŞK ve SEVGİ VARDIR  

* Roman kızı , Kaz kızı , Sarı kız , Dimetoka kızları , Manastır’ın kızları , Edremit’in gelini, sarı gelin , Erkilet güzeli , vurulmak , vurgun yemek , yaralanmak…

* Ayşe , küçük Ayşe , Fatma , Fadime , Cemile ,  Emine , Hatice , Hacer , Kezban , Küsüm,  Ümmü , Umman , Suzan , Suzi , Sakine , Halime , Nurcan , Mefaret hanım , Feraye , Cevriye , kız kaçırma..

* Ali , Hasan , Ömer , Halil , Eşref , Memik oğlam , Mehmet , Aslan  Mustafa , İbram çavuş…

* Ana , anne , baba , hala , bibi , dayı , teyze , enişte , baldız , gelin , görümce , kaynana ,  dede , nine , emmi , emmioğlu , hoca memiş, dikenli bahçeye giremeyenler,

* Arzu ile kamber – leyla ile mecnun , ferhat ile şirin, kerem ile aslı..

* Can – canan – can evi ,canlar , dane – dane benleri var… , seke – seke yürümek , keklik gibi sekmek , gümbür- gümbür, gürül -gürül , şırıl – şırıl , şarıl – şarıl…

* Sırılsıklam aşık olmak  , civanım , deli – divane , avare , salınmak , süzmek – süzülmek , üzgün ve süzgün… kardeşilerim yolları bilse de gelse , annemin yelkeni olsa,

* Huysuz ve tatlı kadın , tencere yuvarlanır kapağını bulur , iki çıplak bir hamama yakışır , davul bile dengi dengine , onbeş yaşında da Nazife de hanıma doyum olurmu , dane dane benleri var yüzünde…denizin dibinde Hatçem demirden evler ak gerdanın üstünde de çiftedir benler , sırılsıklam aşık olmak, anasını sen al kızını da ben , gelin Ayşe suya gitmiş çamurlara bata bata , tin tin tinimini hanım seni seviyor canım…

19 – SANATKARLAR  ve MESLEK ERBABLARI  VARDIR

* Terzi elin kırılsın, demirciler demir döver tunç olur, kalaycılar kalay yapar, derenin kenarında kalayladım kazanı, dürüyemin güğümleri kalaylı fistan giymiş etekleri halaylı…

* Sirke satmak, terciye tere satmak , veresiye vere vere kalmadı kalmadı, götür sarrafa göster kalp isem alma beni, sür gemici gemini hiç kimseden korkum yok .

* Erzurum çarşı pazar, Kağızman ‘a ısmarladım nargele nargele, gümüş kemer ince bele dar gele dar gele, iki kapılı bir handa gidiyorum gündüz gece , hancı çek şu perdeleri sen yavaş yavaş , arşın , endaze, okka, dirhem, iki dirhem bir çekirdek, kulaç, fersah -fersah, on parmağında on marifet…

* Bak postacı geliyor selam veriyor, fış – fış kayıkçı, kayıkçının küreği hop hop eder yüreği, ip attım ucu galdı da, tarakta göcü galdı…çok sevdim eller aldı da ,…yürekte acı galdı…

– Malum, Klasik Türk Edebiyatı dışında kalan ve malzemesi dile dayanan aşağıdaki ürünler halk edebiyatı ürünleridir. Bunlar ; ATASÖZÜ, DESTAN, HİKAYE, MASAL, KARAGÖZ ve ORTAOYUNU, FIKRA , MANİ, TÜRKÜ, ŞARKI, NİNNİ ve AĞITLAR‘dır.Üç ayrı başlıkta incelediğimiz Halk Edebiyatı da;

1-ANONİM HALK EDEBİYATI,

2-DİNİ TASAVVUFİ (TEKKE) EDEBİYATI,

3-DİN DIŞI (AŞIK) HALK EDEBİYATI diye üçe ayrılır.

SÖZÜN ÖZÜ: Türkülerimiz halk edebiyatımızın en güzel örnekleridir.Türkü Türk’ün her şeyidir, bunu on dokuz ayrı başlık ile anlatmaya çalıştım, ama yine de o güzel türkülerimizi sayfalara sığdıramadım. Türkü ve şarkılarımızda, ağıt ve manilerimizde, masal ve ata sözlerimizde yer alan çok özel ve çok güzel söz ve dizeler vardır. Örneklerle az ve biraz değindiğim o’özlü ve güzel sözlerle… sizleri de türkülerimizin yaratıldığı ve doğduğu yurdumuzun güzel yer ve diyarlarına götürdüm.O’ diyarlar, o’ türküler ve o ‘memleket bizimdir bizim, sanırım ben de bir iş başardım, Türk’üm ne mutlu bana.

Muharrem KAYNAK

31 MAYIS 2022