Söz ve deyimlerin halk ağzı ve yalın bir dil ile hazırlıksız  “doğaçlama” olarak söylendiği derin anlamlar ifade eden edebiyata halk edebiyatı denir. Halk edebiyatı ürünleri; Klasik Türk Edebiyatı dışında kalan ürünlerdir. Malum Klasik Türk Edebiyatına ait ürünler; TEVHİT, MÜNACAAT, NAAT, METHİYE, MERSİYE ve HİCVİYE ‘dir.

– Klasik Türk Edebiyatının dışında kalan ve malzemesi dile dayanan aşağıdaki ürünler Halk Edebiyatı ürünleridir. Bunlar; ATASÖZÜ, DESTAN, HİKAYE, MASAL, KARAGÖZ, ORTA OYUNU, FIKRA, MANİ, TÜRKÜ, ŞARKI, NİNİ  ve  AĞIT ‘lardır .

HALK EDEBİYATI ÜÇE AYRILIR:

1. ANONİM HALK EDEBİYATI

2. DİNİ TASAVVUFİ (TEKKE) HALK EDEBİYATI

3. DİN DIŞI (AŞIK) HALK EDEBİYATI

–  Diğer halk edebiyatı türleri ise ; ÖĞÜT , TEKERLEME , HİKMET , NEFES , ATIŞMA  ve  SÖYLEŞİ ‘ lerdir .

– Halk edebiyatında temalar genellikle ; AŞK , HASTRET ,TABİAT , YİĞİTLİK , ÖLÜM ,TOPLUM , DİN ve ZAMAN ‘dan  şikayettir.

 1 –  ANONİM HALK EDEBİYATI ve ÖZELLİKLERİ:

-Ölçü, milli ölçümüz olan hece ölçüsüdür. MANİ, TÜRKÜ, SEMAİ, KOŞMA ve VARSAĞI gibi nazım şekilleri vardır ve en güzel örnekler koşmalarımızla dile getirilmiştir.

-Kullanılan başlıca KOŞMA türleri; GÜZELLEME, KOÇAKLAMA, TAŞLAMA ve AĞIT’ tır.

-Koşma konuları ; AŞK , SEVGİ , DOĞA (TABİAT) , ÖLÜM ve YİĞİTLİK’ tir.

-Eski Türk edebiyatında koşmanın karşılığı KOŞUK’ tur. Divan edebiyatındaki karşılığıda GAZEL’dir.

-Anonim halk edebiyatında halk arasında yaşayan konuşma Türkçesi esas alınmıştır.

-Anonim halk edebiyatının konuları; AŞK, HASRET, DİN ve ZAMANDAN ŞİKAYETTİR.

-Yörelerine göre; KIRIK, KAYABAŞI, OTURAK, BOZLAK, TÜRKÜ, MANİ, UZUN HAVA

ve HOYRAT gibi isimler alır.

-Kafiye olarak çoğunlukla yarım kafiye ve redif kullanılır.

 2 – DİNİ (TASAVVUFİ) (TEKKE) HALK EDEBİYATI ve ÖZELLİKLERİ:

– Ölçü olarak hem hece, hemde aruz ölçüsü kullanılmıştır.

-Türleri; İLAHİ, DEME ( NEFES) , NUTUK, DEVRİYE ve ŞATHİYE ‘dir.

3 – DİN DIŞI (AŞIK TARZI) HALK EDEBİYATI ve ÖZELLİKLERİ:

Bu edebiyatın nazım şekilleri; MANİ, TÜRKÜ, KOŞMA, SEMAİ, VARSAĞI ve DESTAN’lardır.

HALK  EDEBİYATI  TEMSİLCİLERİMİZ

13 ncü yy. HACI BEKTAŞİ VELİ, YUNUS EMRE,

16 ncı yy. KAYGUSUZ ABDAL, AZİZ MAHMUT HÜDAYİ, PİR SULTAN ABDAL,

17 nci yy. KARACAOĞLAN, KÖROĞLU, KAYIKÇI MUSTAFA, AŞIK ÖMER, GEVHERİ NİYAZİ MISRİ,

18 nci yy. ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI,

19 ncu yy. DADALOĞLU, BAYBURTLU ZİHNİ, SEYRANİ,

20 nci yy. AŞIK VEYSEL, ŞEREF KARLI OVA, AŞIK MAHZUNİ ŞERİF, AŞIK FEYMANİ, SÜMMANİ, AŞIK ŞENLİK, AŞIK AHMET POYRAZOĞLU, RUHSATİ, EVEREKLİ SEYRANİ

-KARACAOĞLAN; Koşma, semai ve varsağının en önemli ismidir.

-KÖROĞLU; Koçaklama şairidir.

-KAYIKÇI KUL MUSTAFA; GENÇ OSMAN destanını yazmıştır.

-AŞIK ÖMER; Bilinen şiiri AŞIKNAME’dir. Divan edebiyatı etkisi görülür.

-GEVHERİ; Divan edebiyatı etkisi görülür.

-DADALOĞLU; Toroslarda yaşayan AVŞAR boyudur. Koçaklamaları ile tanınır.

-BAYBURTLU ZİHNİ; Hem divan, hemde halk şairidir. Usta bir taşlamacıdır,

SERGÜZEŞTNAME, KİTAB-I HİKAYE-İ GARİBE ‘si vardır.

-SEYRANİ; Hem divan, hemde halk şairidir. Usta bir taşlamacıdır.

-HACI BEKTAŞİ VELİ; Bektaşiciliğin kurucusudur. MAKALATTA sohbetleri vardır.

-AŞIK VEYSEL: Ahmet Kutsi Tecer tarafından keşfedilmiştir. DOSTLAR BENİ HATIRLASIN, SAZIMDAN SESLER ve DEYİŞLERİ vardır.

-YUNUS EMRE; Hem aruz, hemde hece ölçüsü ile yazmıştır. RİSALETÜN NUSHİYE isimli mesnevi biçiminde nasihat kitabı vardır.

-KAYGUSUZ ABDAL; Bektaşi şairidir, asıl adı GAYBİ ”dir, hem hece, hemde aruz ölçüsü ile yazmıştır. ŞATHİYELERİ, BUDALANAME, KİTAB-I MİGLATE, VÜCUTNAME’si vardır.

-AZİZ MAHMUT HÜDAYİ; DİVAN-I İLAHİYAT’ı vardır.

-PİR SULTAN ABDAL; Bektaşi şairidir, NEFES’ leri ile tanınır. Deyimleri ve halka özgü söyleşileri ile tanınır.

-NİYAZİ MISRİ; Aruz ve hece ölçüsü ile yazmıştır.

-ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI; MARİFETNAME isimli ansiklopedik bir eseri vardır.

-ŞEREF TAŞLIOVA; 1938 KARS doğumludur.

-MURAT ÇOBANOĞLU; 1940 KARS doğumludur, aşıklar kahvesini çalıştırır, Şerf Taşlıova ile aşık şenlik geleneğini sürdürür.

-AHMET POYRAZOĞLU; Öğretmen, aşık, şair ve ozandır. 1951 Erciş doğumludur.

-AŞIK MAHZUNİ ŞERİF; Adana doğumludur, 2002 ‘de Almanya’da ölmüştür. Bektaşi kültürünün dünyaya tanıtılmasını sağlamıştır.

-AŞIK FEYMANİ; Adana doğumludur, AHU GÖZLÜM şiiri ile tanınır.

-SÜMMANİ; 1915 Erzurum doğumludur, GÜLPERİ’ yi aramak için geniş bir coğrafyayı dolaşmıştır.

-AŞIK ŞENLİK; Saz şiirinde Anadolu ve Azeri geleneklerini birleştirmiştir.

-RUHSATİ; Pir sultan Abdal’ın etkileri görülür.

-EVEREKLİ SEYRANİ; Çok sert bir HİCİV şairidir.

-NEŞAT ERTAŞ; Bozkırın tezenesi ve son yılların en ünlü halk ozanıdır.

Muharrem KAYNAK